ภาพประกอบที่ 1 เครื่องหมายการค้า บริษัท Mondragon Cooperative Corporation (MCC)
ที่มา: Mondragon Corporation, 2023a
บริษัท Mondragon Cooperative Corporation (MCC) (ต่อไปนี้ จะเรียกชื่อบริษัท-สหกรณ์นี้โดยย่อว่า MCC) ซึ่งเป็นบริษัทชั้นนำของบาสก์ และเป็นลำดับที่ 10 ของราชอาณาจักรสเปน ที่บริหารจัดการงานในรูปแบบของสหกรณ์ ดำเนินธุรกิจในปัจจุบัน 4 กลุ่มธุรกิจ ด้วยกัน คือ การเงิน อุตสาหกรรม ค้าปลีก และการจัดการความรู้ดำเนินธุรกิจ มีโรงงานจำนวน 141 โรงใน 37 ประเทศ มีสำนักงานตัวแทนใน 53 ประเทศ และค้าขายกับทั่วโลกมาถึง 150 ประเทศ มีสหกรณ์เครือข่าย 96 แห่ง และมีศูนย์วิจัยและพัฒนา 14 แห่ง ผลประกอบการล่าสุดในปี ค.ศ. 2023 บริษัท มีรายได้จากยอดขายทั้งสิ้น 407,000 ล้านบาท มีผลกำไร 21,941 ล้านบาท มีการจ้างงานมากกว่า 70,000 คน (Mondragon Corporation, 2023b)
กิจการของ MCC ริเริ่มขึ้นโดยบาทหลวง Jose Maria Arizmediarreta และเพื่อนอีก 5 คน ในปี ค.ศ. 1954 เพื่อแก้ปัญหาการจ้างงานของชุมชน ที่ขาดแคลนการศึกษา พร้อมกับสร้างทัศนะเชิงบวกต่อการทำงานแบบอุตสาหกรรม และสร้างความตระหนักถึงการช่วยเหลือเกื้อกูลระหว่างกันของชุมชน Don Jose และเพื่อน เริ่มลงทุนสร้างโรงงานตะเกียงน้ำมันก๊าด ผลิตตะเกียงยี่ห้อ ULGOR ขึ้นในปี ค.ศ. 1955 และจัดตั้งบริษัท-สหกรณ์ ขึ้นในปี ค.ศ. 1956 ด้วยลูกจ้าง 24 คน โดยนำเอาหลักและวิธีการถือหุ้นสำหรับลูกจ้างมาใช้เป็นแนวทางในการทำธุรกิจ
การขยายตัวอย่างต่อเนื่องของ MCC นับตั้งแต่ก่อตั้งจนถึงปัจจุบัน บริษัทยังคงยึดในหลักการของสหกรณ์ โดยกำหนดวิสัยทัศน์ของบริษัทว่าเป็น “โครงการของสหกรณ์ในระบบเศรษฐกิจและสังคม” (A cooperative socioeconomic project) ให้ความสำคัญต่อหลักสำคัญ 5 ประการของสหกรณ์ ประกอบด้วย
1) หลักประชาธิปไตย ที่ให้พนักงานทุกคนลงคะแนนเสียงเลือกคณะกรรมการอำนวยการ และกรรมการผู้จัดการ ในขณะเดียวกัน ยังมีสภาคนงานเพื่อทำหน้าที่กำกับการทำงานของกรรมการบริษัท นอกจากนั้น ยังนำเอาสหภาพแรงงานมาทำหน้าที่เป็นกลไกคู่ขนานกับระบบสหกรณ์ ทำหน้าที่เป็นเครื่องมือในการสื่อสารระหว่างคนงานกับฝ่ายบริหารและการถ่วงดุลอำนาจของโรงงาน
2) การจัดการลงทุน ให้พนักงานร่วมลงทุนเป็นเงินจำนวนหนึ่งเพื่อร่วมเป็นส่วนหนึ่งของกิจการ ในขณะ
เดียวกัน บริษัทจะตั้งกองทุนเพื่อบริการเป็นกิจการทางการเงินสำหรับการฝาก กู้ยืม และเป็นกองทุนเงินเกษียณ รวมทั้งเป็นกองทุนหมุนเวียนการลงทุนในวิสาหกิจต่าง ๆ ของบริษัท
3) เชื่อมโยงการเรียนการสอนเรื่องสหกรณ์และงานที่ทำ ให้เป็นหลักสูตรของโรงเรียนและสถาบันการศึกษา พัฒนาเป็นการเรียนการสอนเฉพาะเจาะจงในเรื่อง “ผู้ประกอบการตามความร่วมมือแบบสหกรณ์” (Co-op entrepreneurs) ในแบบเดียวกันกับมหาวิทยาลัยของโมโตโรล่า (Motorola University) ที่รัฐอิลลินอยส์ ของสหรัฐอเมริกา
4) หลักความเท่าเทียม ที่ถือเอาความยุติธรรม เป็นส่วนหนึ่งของวัฒนธรรมองค์กร จริยธรรมของวิสาหกิจ และร่วมสร้างความเป็นบาสก์ให้เป็นจุดเด่นของสมัยใหม่
5) หลักเกื้อกูล เมื่อเกษียณแล้ว พนักงานจะได้รับเงินช่วยเหลือจากกองทุน รวมทั้ง ยังจะได้สิทธิในการใช้ประโยชน์ในการใช้พื้นที่เพื่อการปลูกผักทำกิน (หากเขาเหล่านั้น มีความประสงค์)
ขบวนการเคลื่อนไหวทั้งทางการพัฒนาประชาธิปไตย เศรษฐกิจ และการบริหารด้วยกิจการสหกรณ์ ล้วนแต่มีความเชื่อมโยงกับการจัดการต่อคุณภาพชีวิตของประชาชนชาวบาสก์ ย่อมจะส่งผลต่อกันและกันเป็นระยะ ๆ ประสบการณ์ความสำเร็จในทางธุรกิจของ MCC ที่มีความสำคัญต่อระบบเศรษฐกิจของบาสก์โดยรวม เป็นการสร้างธุรกิจที่สร้างสรรค์คุณค่าขึ้นบนความยุติธรรม การเกื้อกูล และความเท่าเทียม ซึ่งไม่ใช่ผลพวงที่มาจากความสามารถทางการแข่งขันของธุรกิจ แต่เป็นปัจจัยที่นำไปสู่การสร้างความสำเร็จ การดำเนินธุรกิจตามหลักสหกรณ์ของ MCC ที่สร้างความร่วมมือกับเครือข่ายสหกรณ์ พนักงาน และคุณภาพชีวิตของเมือง ถือได้ว่า เป็นการทำงานที่ตั้งอยู่บน “พื้นที่นวัตกรรมแบบเปิดกว้าง” (Open Innovation Platform) และเป็นพื้นที่ที่สร้างความรู้สึกร่วมของชาวบาสก์ในการตระหนักในการเป็นส่วนหนึ่งของกันและกันมากกว่าเป็นบริษัทโดยทั่วไป อันเป็นกระบวนการทางวัฒนธรรมที่ร่วมกันสร้างคุณค่า การรับรู้ และทัศนคติของผู้คนในสังคมให้เคลื่อนตัวไปข้างหน้าด้วยกัน (Espiau, 2018)
Lesson-learned
กล่าวได้ว่า MCC เป็นองค์กรที่จัดตั้งขึ้น และดำเนินธุรกิจด้วยแปรผลอุดมการณ์แบบสหกรณ์ ซึ่งเป็นอุดมการณ์ที่ยึดโยงกับคุณค่าของความยุติธรรม การเกื้อกูล และความเท่าเทียมของสังคมไปสู่การปฏิบัติจริงเพื่อแก้ปัญหาคุณภาพชีวิตของชาวบาสก์ ซึ่งเป็นพื้นที่ของการจัดการปกครองตนเองในพื้นที่ตอนเหนือราชอาณาจักรสเปน พื้นที่ที่เคยมีความขัดแย้งทางการเมืองอย่างรุนแรง – ตามข้อเรียกร้องว่าด้วยการประกาศอิสรภาพของขบวนการทางการเมืองในช่วง ปี ค.ศ. 1936 – 1975 ที่มีการปกครองระบบเผด็จการของ Francisco Fronco โดยที่สถานการณ์ทางการเมืองได้คลี่คลายลง หลังการถึงอสัญกรรมของ Franco และผลรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 1978 ที่เริ่มเปิดกว้างและให้ความสำคัญต่อบทบาทของการมีส่วนร่วมของพลเมืองในระบอบประชาธิปไตย และเป็นช่วงรอยต่อของการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมมาจนถึงปัจจุบัน
การที่ MCC ถือกำเนิดขึ้นตั้งแต่ปี ค.ศ. 1955 ดำเนินธุรกิจและประสบความสำเร็จทางธุรกิจด้วยอุดมการณ์สหกรณ์ ท่ามกลางสถานการณ์การเมือง เศรษฐกิจ และสังคมที่เต็มไปด้วยความขัดแย้ง ซึ่งเป็นปัจจัยที่แวดล้อมที่เป็นอุปสรรคต่อการดำเนินธุรกิจ แต่ด้วยการบริหารจัดการของ MCC ทำให้ MCC เป็นกิจการธุรกิจชั้นนำของทั้งบาสก์และสเปน
บทเรียนจากกรณี MCC ข้างต้น แสดงให้เห็นว่า อุดมการณ์แบบสหกรณ์ซึ่งเป็น “ปัจจัยทางสังคม” (Social Factors) ได้ถูกนำไปรวมเข้ากับปัจจัยทั่วไปของการลงทุนธุรกิจ (เงิน ที่ดิน แรงงาน และการบริหารจัดการองค์กร) และทำให้ธุรกิจประสบความสำเร็จได้ (ในระดับท้องถิ่น และประเทศ) หรือกล่าวอีกนัยหนึ่งได้ว่า อุดมการณ์การประกอบการเพื่อสังคมหรือสหกรณ์นั้น ไม่ได้ขัดหรือแย้งกับการดำเนินงานแบบธุรกิจ และไม่ใช่เป็นเรื่องของธุรกิจหรือเศรษฐกิจขนาดเล็ก ในขณะเดียวกัน อุดมการณ์สหกรณ์หรือการประกอบการเพื่อสังคม ก็ยังคงเป็นรากฐานของการพัฒนาธุรกิจทั้ง 4 BU ของ MCC ให้ก้าวรุดหน้าไปตามธุรกิจค้าขายทั้งในประเทศและระหว่างประเทศ อันเป็นการแสดงถึงพื้นฐานอีกรูปแบบหนึ่งของความเป็นทุน ที่เติบโต และเข้มแข็ง ด้วยความแตกต่างไปจากระบบเศรษฐกิจกระแสหลัก
เรียบเรียงโดย
ดร.สุนทร คุณชัยมัง
สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนานวัตกรรมสังคม วิทยาลัยผู้นำและนวัตกรรมสังคม มหาวิทยาลัยรังสิต
พฤษภาคม 2568
Reference
Espiau, G. (2018). Social Innovation Platforms for International Development. In Platforms that activate innovation—A new approach to international development cooperation. https://fundacionlacaixa.org/documents/10280/820864/plataformas_que_activan_la_innovacion_es.pdf
Mondragon Corporation. (2023a). Home. https://www.mondragon-corporation.com/en/
Mondragon Corporation. (2023b). 2023 ANNUAL REPORT. https://www.mondragon-corporation.com/urtekotxostena/dist/docs/en/informe-anual-2023-en.pdf
